Krzyż Żelazny (niem. Eisernes Kreuz, EK) – pruskie, potem niemieckie odznaczenie wojskowe nadawane za męstwo na polu walki, a także za sukcesy dowódcze. Jego kształt zaczerpnięto z krzyża teutońskiego, będącego symbolem Krzyżaków – zmieniono tylko proporcję, aby krzyż wpisywał się w plan kwadratu lub pola i tak czarny krzyż łaciński z białą obwódką, od tego momentu stał się bardzo ważnym elementem w historii Królestwa Prus, Cesarstwa Niemieckiego i Niemiec ogółem.
Jest jednym z najstarszych niemieckich odznaczeń wojskowych. Został ustanowiony we Wrocławiu 10 marca 1813 roku, przez króla Prus Fryderyka III, na pamiątkę rozpoczęcia wojny wyzwoleńczej Prus spod panowania francuskiego. W 1797 r. Prusy zostały pokonane przez wojska napoleońskie i zostały zmuszone do sojuszu z Francją. Nieudana wyprawa Napoleona na Rosję w 1812 roku i tragiczny odwrót jego armii z Moskwy, stał się okazją do wystąpienia przeciwko Francji. Prusy znalazły się w obozie antyfrancuskim i szykowały się do wojny, celem której było zniszczenie Napoleona i odzyskanie niepodległości.
Nowe odznaczenie zostało zaprojektowane przez znanego architekta Friedricha Schinkle. Był to prosty poczerniany żelazny krzyż, z ciągłym srebrnym paskiem dookoła krawędzi. Materiały z których zostało wykonane odznaczenie oraz nazwa miała nawiązywać do popularnego wówczas określenia – „żelaznych czasów”.
Podczas wojny Żelaznym Krzyżem postanowiono zastąpić inne tradycyjne odznaczenia, jak: Order Orła Czerwonego czy Pour le Merite. W praktyce jednak był on nadawany obok innych odznaczeń i nie przejął ich znaczenia.
Żołnierze bardzo często nosili głównie samą wstążkę krzyża przewiązaną przez środkowy otwór do guzika w mundurze. Tradycja ta przetrwała do drugiej wojny światowej. W Prusach, podobnie jak w innych krajach, istniała długa tradycja przyznawania odznaczeń w kilku stopniach lub klasach. Uzależnione to było od stopnia wojskowego i pochodzenia dekorowanego.
Druga strona Żelaznego Krzyża była pusta, lecz to właśnie ta strona była noszona na wierzchu jako urzędowa przednia strona medalu. Sytuacja ta zmieniła się w 1838 roku, ponieważ posiadacze tego odznaczenia nosili go z nieurzędową stroną na wierzchu. Wobec powyższego zmieniono urzędową stronę na tę z symbolami jako awers a pusta stała się rewersem.
Żelazny Krzyż był nadawany również osobom nie walczącym, lecz wstążka orderowa różniła się od wersji kombatanckiej. Zamiast czarnego pasa otoczonego dwoma węższymi białymi – otrzymywali oni wstążkę z białym pasem po środku otoczonym dwoma węższymi czarnymi.
Po bitwie pod Waterloo, Krzyż Żelazny nie był nadawany aż do 1871 roku. 19 lipca 1870 został ponownie wprowadzony do galerii odznaczeń przez króla pruskiego Wilhelma I. Powodem, dla którego został reaktywowany, była wojna francusko – pruska w 1870 roku.
Żelazny Krzyż 1870 zostaje zmieniony, dla uczczenia zwycięstwa nad Francją. Oryginalny awers (po poprawce z 1838 roku), został zachowany lecz został rewersem (drugą stroną). Awers Krzyża Żelaznego 1870 posiadał w górnym ramieniu krzyża koronę, na środku królewski symbol W, a na dolnym ramieniu pojawiła się nowa data – 1870.
Podczas trwania działań wojennych nie wręczono żadnego Krzyża 1870, zrobiono to po zakończeniu wojny. Krzyże zostały wykonane po wojnie i dlatego też brak jest dokładnych danych odnoszących się do liczby nadań. Przyjmuje się szacunkową ilość nadań na 41 770 sztuk, w tym około 3 500 niekombatanckich.
(źródło: Wikipedia, https://www.dws-xip.com/reich/EK/EK.html)
